“Hayatta haklı olmak mı, memnun olmak mı?” diye bir soru sorar “Linçler ve Dudaklar” oyunu.
“İncelikli bir müelliften bayağı bir internet fenomenine dönüşen, kendini ve etrafındakileri kelamda alışılmamış fikirleriyle mahvederken komşularını bir türlü kentsel dönüşüme ikna edemediği eski bir binada, babasına ilişkin eşyalarla dolu bir konutta hayatın gerçekleriyle başa çıkmaya çalışan” Cemal’in merkezinde olduğu “Linçler ve Dudaklar”ın oyuncu takımı şu biçimde: Cihat Süvarioğlu, Hare Sürel, Onur Gürçay, İlyas Özçakır ve Ceren Köse.
İKSV 50. Yıl Genç Sanatçı Fonu ile desteklenen “Linçler ve Dudaklar” seyircileriyle buluşmaya devam ederken biz de oyunun yazarı ve yönetmeni Halil Babür’e sorularımızı ilettik.
Halil Babür, Linçler ve Dudaklar oyununu yazdı ve yönetti ‘KENDİMİ BİLDİM BİLELİ AHENK SAĞLAMAKLA İLGİLİ BİR DERDİM VAR’
“Linçler ve Dudaklar” nasıl ortaya çıktı?
Kendimi bildim bileli ahenk sağlamak ve onun ne olduğuyla ilgili bir derdim vardı. Hiç bitmedi bu niyetle bağım. Daima topluma ayak uydurmanın düzgün bir insan özelliği olup olmadığını, tarihte yeninin gördüğü muamelenin ve sonrasında değişen yargıların bugünkü karşılığıyla meşgul oldum. Somut bir yol katettiğim de yok aslında. Tıpkı soru etrafında dönüp duruyorum. Oyun yeniden bu tema ve bu kaygının sahibi bir karakterle meşgul. Bu sefer daha somut ve daha çok seçenekten bahsediyor lakin.
Oyunun müellifliği ve direktörlüğü size ilişkin. Birebir vakitte televizyon, sinema ve tiyatroda oyunculuk yapıyorsunuz. Bütün bunlar, “Linçler ve Dudaklar”ın sahnelenme sürecine nasıl bir katkı sağladı?
Bilmiyorum esasen. 1 yıldan fazladır oyunculuk yapmıyordum. Tiyatrodan da hayli uzak kaldım. Tahminen oyuncuyla daha âlâ bir bağlantım olmuştur, diye düşünüyorum. Zira anlatısı coşku ve katarsis barındırmayan bir oyun için prova sürecimiz olağanüstü geçti. Bariz bir biçimde çalışmaktan ve prova yapmaktan memnunluk duyduk. Oldukça talep eden, olmayana odaklanıp çok konuşan ve ısrar eden biriyim. Katlanıp sabır gösterdi arkadaşlarım ve her evresinden tatmin olduk.
Linçler ve Dudaklar oyuncuları ‘OYUNDA CEMAL’İN OKUMAYACAĞI KİTAPLAR BİLE ÇIKARILDI’
Oyuncuların performansı da dikkat alımlı. Onlarla bu oyunda yolunuz nasıl kesişti?
Ceren hariç bütün oyuncularla ilgili fikrim vardı. Onunla da okumalar sonrası bir seçme yaparak tanıştık. Uzun sürdü o süreç. Çok düşündük ve öncelikli olarak tanışıp kimi şeyler hakkında sohbet ettik. Sohbet edebilmeyi, benzeri sıkıntılar üzerinde konuşabilmeyi önemsiyorum. O vakit iş olmaktan çıkıyor, prova esnasında fikirlerimiz yine şekilleniyor, kimileri öbür pozisyonlara yerleşiyor. Bir defa yapmak istediğimiz şey konusunda hemfikir olduk. Büsbütün içe dönük ve seyircinin dikkat gereksinimlerini karşılamak için hareket etmeyeceğimi söylemiştim. Bu bir oyuncu için riskli bir iş. Tahminen genel seyirciye hitap etmiyor oyun aşikâr başlı taraflarıyla. Bunu biliyorduk ve yaptığımız işten memnun olacağımız biçimde çalıştık. O denli de oldu.
Oyunun en beğenilen taraflarından biri sahne tasarımı. Buna dair neler söylemek istersiniz?
Herkesin emeği büyük ancak bu kısmın iş yükü çok fazlaydı. Mesken gerçekliği aslında çabucak hemen başından beri kararlaştırdığımız bir şeydi. Gerçekle ilgili tasarı seste de ışıkta da önceliğimizdi zira. Ekran ve balkon fikri de eklenince gerçeklik olabildiğince ayrıntıya muhtaç kaldı. Günsu (Sarı) daima bu ayrıntılar dünyasını besledi. Ne istediysek fazlasını teklif etti ve son ana kadar bu talepleri birebir güçle karşıladı. Oyunda Cemal’in okumayacağını, konutunda bulundurmayacağını düşündüğümüz kitaplar bile çıkarıldı. Seyircinin görebildiğine nazaran değil, Cemal’e nazaran dizayn ettik meskeni.
‘ROMANTİZM ÖLMEYE MAHKÛM’
Oyunda birbirine paralel olan akan pek çok tema mevcut. Bunlardan oyuna ismini de veren linç sorunu günümüzün en değerli başlıklarından. Siyasetin doruğundaki insanlardan ilkokul çocuklarına dek her mahallenin kendinden olmayana uyguladığı bu suça dair fikirlerinizi paylaşır mısınız?
Aslında küçük mahallelerimizde taşıdığımız güç daha görünür oldu. İnsanların yakın arkadaş tarifi değişti. Yalnızca komik görüntü paylaştığımız şahıslar en yakınlarımız. Komün diye bir şey yok. Herkes birbiriyle karşılaşabiliyor. Bu yüzden romantizm ölmeye mahkûm. Zira her gün vasat ve şeytani olanla karşılaşmak radikalleştirir insanı. Linç de günün rutini. Bir gecede olup bitiyor her şey ve unutuluyor. Linç edenleri değil, onun karşısındaki psikolojiyi konuşmalıyız artık.
Cemal bir apartmanda, eski bir aile meskeninde yaşıyor. Apartman eski, konuttaki eşyalar eski, buna karşılık yürütülen bağlar de eski ve hastalıklı. Apartmanı kentsel dönüşüme ikna edemediği üzere, ailesiyle ve hayatla kurduğu alakayı de yıkıp yenileyemiyor. Her ne kadar aksini argüman etse de aslında kırılgan ve edilgen biri. Biraz Cemal’den konuşalım mı?
Başına gelenleri ve onlara verdiği yanıtları tek tek düşünürsek şayet, Cemal’in haksız olduğu bir husus yok nerdeyse. Lakin ona çok da olumlu hisler beslemiyoruz. Bu haklılığın içindeki tavrı ve düzmece Mesih rolü için uygun bir kişi olmadığını kabullenmesiyle ilgili bir tahammülsüzlüğümüz var ona karşı. Kimi alışkanlıkların içinde edindiği iktidardan bir türlü vazgeçemediği için yeniye ahenk sağlayamaması, onun imtihanının ana başlığı. Lakin ufak ufak çok öbür imtihanlar da veriyor doğal. Bir insan hem erk hem yeni olabilir mi sorusu onlardan biri. Sonunda Cemal itiraf ediyor. Düşündüğü kişi olmadığını, asıl maharetinin iktidar alanlarında olmadığını, ömrün kendisinden çok daha süratli değiştiğini vs. Cemal değişiyor ya da en azından bu tarafta bir adım atıyor. Aslında linç teması çok daha katarsis içeren bir final vadediyor fakat bu da anlatının değişimi. Cemal’e ve seyirciye yüklenen ön bilgiler beklentiyi karşılamıyor. Zira sıradan bir itiraf her şeyi unutturuverir. Zira kimse kimseyi o kadar önemsemez. Halbuki Cemal kendi İstanbul zelzelesini yaşıyor.
‘ÇATIŞMANIN ANA SEBEBİ DUYGUSAL MİRAS’
Beri yandan Cemal ve kapıcı ortasında sınıfsal bir ayrım da mevcut. Kapıcının türbanlı kızıyla Cemal ortasında da bir cins seküler-muhafazakâr zıtlığı kelam konusu. Açıkça söylenmeyen bir aşağılama, bir hor görme, bir üstten bakma kelam konusu. Tıpkı şey Cemal’in ağabeyi için de geçerli. Fakat Cemal bu pozisyonu kendi maharetleriyle değil, yıkmak istediği babasının pozisyonuyla elde ediyor, ne dersiniz?
Dediğim üzere, Cemal’in üstten baktığıyla ilgili somut çok az data var elimizde. Aslında çoğunlukla ne yapılması gerekiyorsa onu yapıyor. Aslında sorun tam olarak bu. Hissetmediği, samimi olamadığı bir politik doğruculukla yapıyor bunu Cemal. Babadan miras kalan o ağır yükle. Birçoğumuz üzere. Göçmenlerle ilgili ağzımızdan çıkan birden fazla cümlenin yanlışsız olduğuna eminim. Lakin kelam gelimi kiracımız bir göçmen olduğunda davranışımız, ağzımızdan çıkan doğruculuğa hiç benzemiyor. Bu mirası tanımadan, sonra yıkmadan barışmamız mümkün değil. Bunu tekrar babasının imkanlarıyla sağlıyor olması tesadüf değil. Görünen maddi bir miras lakin bu çatışmanın ana sebebi duygusal miras.
Oyunda üç farklı bayan mevcut. Birincisi seküler, “sanatçı” ve toplumsal bir flört; ikincisi kapıcının kızı, türbanlı ve siyasal bir gayret içinde; üçüncüsü de annesi, anaç ve görünmez. Cemal’in bu üç bayan tipiyle de problemli bir ilgisi olması hakkında neler söylemek istersiniz?
Çünkü Cemal uslanmaz bir muhalif. Kendine de muhalif. Annemizin yanında anarşist, anarşistin yanında ulusalcı kalmak hepimizin misyonu bugün. Zira argümanlara sıkıştık. Kendini ve doğayı dinleme kabiliyetimiz sıfıra indi. Cemal bu bayanlara baktığında gördüğü şeylerden çok göremedikleriyle ilgileniyor. Keyifli olmaya çalışan bir bayan değil, mutsuzluğundan kaçan bir bayan görüyor mesela.
Yeni çalışmalarınız hakkında bilgi verir misiniz?
Bir mühlet şey var çalıştığım. Bazen duruyor, bazen süratlice yol kat ediyor. Somut olarak bir dizi üzerine çalışıyorum.